Owned By No One (2016), Robin Alysha Clemens. Alle foto’s met dank aan de fotograaf

Ze hebben geen gezicht, vanwege de maskers, en ook geen vingerafdrukken, want die ze hebben ze er met een vijl afgeschraapt. De mannen en vrouwen in Owned By No One strijden voor hun privacy en daarvoor verstoppen ze zo’n beetje alles wat ze uniek en herkenbaar maakt. Maar wat heb je eigenlijk nog aan privacy, als je ook geen identiteit meer hebt?

Welkom in de “apocalyptische, post-digitale wereld” van de jonge Nederlandse fotograafRobin Alysha Clemens. Voor haar afstudeerproject aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten besloot ze meer te doen dan alleen wat mensen te fotograferen – ze wilde een beweging van binnenuit documenteren. Fictief, weliswaar, maar in de realiteit gegrond – compleet met een eigen manifest en voortbordurend op de symboliek van anarchistische bewegingen, en meer moderne voorbeelden als Black Lives Matter en Anonymous.

Een kleine honderd mensen die gehuld in een masker over een straat in Nederland wandelen (is het wel Nederland?), het is een gezicht dat moeilijk rijmt. Revoluties en hevige protesten kennen we, maar dan wel in het Midden-Oosten of Amerika of misschien Londen, niet hier.

“Het was wel grappig,” vertelt Clemens over de telefoon. “Die grote groepsfoto maakten we op een verlaten industrieterrein ergens. Als er dan toch een auto langs kwam rijden stapte iedereen wel opzij, maar ze hielden wel hun maskers op. Na een tijdje hadden we bijna ruzie met twee jonge gasten die dachten van: wie zijn deze freaks?”

Wie die freaks zijn kom je eigenlijk ook niet echt te weten door naar de foto’s te kijken. Dat is een bewuste keuze geweest, vertelt ze. In Owned By No One verbeeldt Clemens hoe het is om bij een futuristische, revolutionaire protestbeweging te horen, maar ze toont ook de paradox van zulke bewegingen: als je zo goed als alles opgeeft om ergens voor te vechten, houd je dan nog wel genoeg over om voor te vechten?

“Ik ben als fotograaf altijd gefascineerd geweest door subculturen, of ze nou echt zijn, zoals in mijn reisreportages, of fictief. Ik vind het interessant om zo’n groep van binnenuit te documenteren en er ook echt aan mee te doen, maar uiteindelijk vind ik het ook altijd heel fijn om er weer uit te kunnen stappen.”

Het manifest dat de fotograaf samen met een bevriende schrijver Tommy de Bruijn bij de fotoserie publiceerde vertelt je tot in detail waar deze beweging voor staat. Je vindt er algemenere punten, zoals het recht op anonimiteit, recht op een safe place en vrijheid van meningsuiting. Maar ook schrijven ze dat ze hun gehoorzaamheid intrekken – “We withdraw our obedience and declare the right to strike back when struck” – en eisen ze dat persoonlijke informatie nooit ingezet mag worden als gebruiksartikel – “Our biometrics are futile.”

“In het kort strijden ze voor het recht op privacy; of eigenlijk het terugclaimen ervan,” vertelt Clemens. “Het hele project is een metafoor voor soortgelijke subculturen die nu al in de huidige (pop)cultuur bestaan. Het is een protestgroep die hun visuele identiteit probeert te beschermen: ze leven in safehouses bekleed met een speciale folie die ze beschermt tegen elektromagnetische straling, en ze schermen zoveel mogelijk van hun biometrics af – denk aan gezichtskenmerken, vingerafdrukken, irissen.”

“Daar zit ook gelijk hetgeen waar het voor mij persoonlijk wringt. Ze schrijven bijvoorbeeld hoe blij ze zijn met hun herwonnen vrijheid – “We are no one. We are at peace. We are happy. We are free” – maar dat staat compleet haaks op de beelden die je ziet. Die zijn allemaal erg donker en voelen totaal niet vrij aan, eerder geforceerd.”

De fotoserie is op die manier kritisch op de digitale surveillancestaat maar eigenlijk net zo goed op de manieren waarop ‘onze’ generatie die nu probeert te ontwrichten. “Ik vind de manier van protesteren heel fascinerend maar ergens ook heel tegenstrijdig. Kijk bijvoorbeeld naar de black bloc movement, een tactiek waarbij demonstranten allemaal donkere kleding dragen en zichzelf onherkenbaar maken. Het doel is om een zo groot mogelijke uniformiteit te creëren en vooral niet geïdentificeerd te kunnen worden, maar het gevolg daarvan is dat iedere vorm van persoonlijkheid in de groep ook verloren gaat. Als je zelf je hele identiteit opgeeft om je privacy te beschermen, waar doe je het dan nog voor?”

Op de vraag waar de foto’s nou precies genomen zijn, wil ze bewust geen antwoord geven. “Dat is wat mensen altijd als eerste willen weten. Maar het haalt de magie weg als ik het vertel, heb ik gemerkt. Door het bewust vaag en universeel en niet-locatiegebonden te houden, wordt het idee krachtiger. Dan heb je het idee dat ze overal kunnen opduiken. Daar zit de kracht.”